Mindfulness staat vooral bekend als een vorm van meditatie. Dit is niet onterecht. De zitmeditatie staat centraal in de training en wordt gezien als de koningin van mindfulness.

Voor mij is het lichaamswerk echter van even groot belang.

We zijn in onze cultuur geneigd ons bewustzijn te vergelijken met een computer. Mijn lichaam heeft echter heel weinig gemeen met de laptop op mijn bureau.

Mijn laptop is nu al een paar jaar bezig langzamer te worden. Mijn lichaam heeft het vermogen zichzelf te herstellen als het gewond raakt.

De laptop kan niets anders dan rekenen. Mijn lichaam is het voertuig voor niet alleen mijn gedachten, maar ook mijn emoties.

Symptomen van stress zijn vaak een reden om met mindfulness te beginnen. Hieronder een lijst met belangrijke symptomen. De dikgedrukte hebben een sterke fysieke kant: dat is meer dan de helft.

• Gespannen (ademhaling, schouders)
• Herhalende gedachten
• Niet kunnen slapen
• Pijn in spieren, specifiek schouders en buik
• Ademhalingsproblemen
• Hoofdpijn
• Angstklachten
• Geheugen problemen
• Overgevoelig voor prikkels

Ongeveer de helft van deze symptomen uiten zich rechtstreeks via het lichaam. Dat is niet zo vreemd: stresshormonen stromen door ons lichaam via de bloedsomloop. Waar anders dan in het lichaam zouden ze effect hebben?

Op het moment dat we ons bewustzijn met een computer vergelijken, benadrukken we de mentale, intellectuele, rekenkundige kant van ons bewustzijn. Hoe goed kan jij rekenen? Een pc kan het beter. Hoe goed is jou geheugen? Je telefoon is nauwkeuriger.

Maar wij zijn meer dan computers. We hebben wil. We hebben het vermogen keuzes te maken. We begeven ons in deze wereld, tussen de mensen, voeten op de aarde, het hoofd in de lucht. Zelfs onze slimste computers en robots hebben niet meer dan een imitatie daarvan.

De essentie van die ervaring is ons biologische voertuig: ons lichaam. Het kloppende hart als we bang zijn. De versnelde ademhaling als we boos zijn. De tranen als er verdriet is. Dat maakt ons mens.

Maar onze cultuur heeft ons hier niet mee leren om gaan. Scholen, bedrijven, beleid: het gaat allemaal uit van een mechanische mens die zich voegt naar de structuur die geschapen is. Ons lichaam heeft zich hier maar naar te voegen. Als we al iets met ons lichaam doen, is het meestal in competitie. Alsof je alleen vriendelijke aandacht aan je lichaam mag geven als je een van de sterke, lenigere, gezondere, dunnere, jongere of fittere mensen bent.

Bij mindful bewegen ben je niet bezig met een wedstrijd: niet met anderen, niet met jezelf en zelfs niet met de stem op de tape. Voor veel mensen is dit een moeilijke les om te leren. Het is echter wel essentieel: je lichaam heeft haar eigen wijsheid, wat de toestand van je lichaam ook is.

Je kunt leren om die voeten op de aarde weer te voelen. Je kunt leren de emoties positief in te zetten. Dat begint in de training met lichaamswerk: body-scan, bewegen in aandacht en (in mijn training) Aikido. Want als je contact maakt met de wijsheid van je lichaam, krijgt het leven een andere dimensie.

Antwoord: Ja en nee

Ja: meditatie werkt

Het is onvoorstelbaar hoeveel baat sommige mensen hebben bij een weekje dagelijks 45 minuten mediteren. Van een holle rug die recht trekt tot opeens zien dat de fietsen beter anders in het schuurtje kunnen staan.

Statistisch werkt mindfulness (MBCT) even goed bij herhalende depressie als antidepressiva, maar geen van beide werkt voor iedereen met zulke klachten.

Met scans zijn breinveranderingen door meditatie aangetoond. Mensen met ervaring met mindfulness reageren anders op stress dan mensen zonder meditatie-ervaring.

Ook zijn er onderzoeken naar het effect van meditatie op concentratie, creativiteit, arbeidsproductiviteit en zo meer.

Nee: meditatie is geen wondermiddel

Meditatie werkt bij iedereen anders. Het werkt op de psyche en dat betekent dat de individuele geschiedenis, gewoonten, intelligentie, vermogen tot introspectie etc. invloed hebben op het pad dat je gaat als je gaat mediteren.

In een enkel geval kan dat een heel intensief pad zijn, waarbij onverwerkte emoties boven komen. Weliswaar werkt dit op de lange termijn helend, maar op de korte termijn kan het verstorend zijn voor relaties en functioneren op de werkvloer.

Meditatie kost een behoorlijk investering in tijd – tot een uur per dag. Reken er niet op dat dit gelijk innerlijke rust oplevert. Ja, bij sommige mensen is dat zo, maar bij veel mensen levert het in eerste instantie vooral ongeduld of verveling op. Ga er maar aan staan: zelfs 10 minuten op je adem letten is al een hele prestatie in het begin. Het werkt alleen als je die tijd ook inderdaad investeert.

Meditatie werkt het beste als je het zonder (dringend) doel doet. Als je NU een oplossing nodig hebt, is meditatie niet de meest aangewezen methode. Mindfulness werkt eerder als een parachute die je maakt als je hem nog NIET nodig heb.

Zoals bij zoveel dingen geldt: je krijgt terug wat je er in stopt. Bereidheid om het proces open in te gaan, zonder op resultaat te rekenen, is een essentiële basisvoorwaarde voor elke meditatie-training.

De mindfulness traditie in het Westen wordt gedomineerd door de MBSR van Jon Kabat-Zinn. Jon Kabat-Zinn is een praktiserend eclectisch boeddhist met een technische achtergrond. Zijn programma wordt gekenmerkt door een duidelijke structuur en een goede balans tussen verschillende soorten oefeningen.

Ik heb echter, terwijl ik me in deze traditie bekwaamde, een theoretisch kader gemist, dat recht doet aan de ervaring van de training.

Ik heb dat bijvoorbeeld niet gevonden in de cognitieve psychologie. Uit het huwelijk tussen MBSR en cognitieve psychologie is een heel succesvol programma tegen depressie ontstaan (MBCT), waarvan elementen ook in het 8-weekse MBSR programma terecht zijn gekomen zoals de meeste trainers in Nederland dat aanbieden. Maar het is een curieus huwelijk:

In de cognitieve gedragspsychologie staan gedachten en handelingen centraal. Bij mindfulness komen daar het lichaam en de emoties bij. Cognitieve gedragstherapeuten hebben de neiging deze emoties als gedachten te labelen. Je bent niet zomaar boos, nee, ‘je hebt een boze gedachte’. Nu is het natuurlijk waar dat bij de meeste boosheid een duidelijke gedachte hoort ‘hij heeft me pijn gedaan!’ Maar woede is juist zo moeilijk omdat het om hele krachtige emotionele / lichamelijke impulsen gaat.

De omarming van MBCT door de Cognitieve Gedragstherapie is naar mijn idee op drie aspecten van de situatie gegrond:

• De balans van het MBCT is beter dan in de Cognitieve Gedragstherapie omdat lichaam en de emoties op tafel komen, in plaats van dat er voornamelijk naar de gedachten gekeken wordt.
• Het MBCT programma is, net als Cognitieve Gedragstherapie, duidelijk gestructureerd en daardoor een relatief meetbare therapie. Niet voor niets zijn ze allebei ‘evidence based’. MBCT past in die zin in de Cognitieve Gedragstherapie cultuur.
• Mijn docenten voegen hier aan toe dat mindfulness ‘acceptance based’ is: verandering begint bij het onder ogen zien en accepteren van de situatie zoals die is. We hebben de neiging te snel naar een oplossing te willen. Vriendelijke aandacht geven aan hoe het nu is, werkt vaak verzachtend. Juist als ‘hier en nu’ niet leuk is.

Ik ben echter, binnen de cognitieve psychologie richting, weinig tegen gekomen dat verklaart hoe mindfulness werkt. (%)

Dit komt wel, gelukkig, uit andere hoek: neurologie (meditatie-onderzoek), trauma onderzoek en humanistische psychologie. De rest van dit stuk vat de resultaten van dit onderzoek samen.

Mindfulness helpt doordat je getraind wordt bewuster met zowel de gedachten als de emoties en lichamelijke impulsen om te gaan. Dit heeft tot gevolg dat de verschillende delen van het brein anders samen gaan werken.

Dit doet heel erg denken aan het focussen van Eugene Gendlin. Dit heb ik een half leven geleden van mijn moeder (psychotherapeut in de cliënt-gerichte traditie) geleerd.

Een vriendin van mij met een moeilijke achtergrond was een paar jaar geleden veel te veel bezig met een man met wie ze een flirt had gehad. Hij had een vriendin. Ze waren niet verder gekomen dan wat wel ‘emotionele ontrouw’ wordt genoemd. Hij nam geen contact meer met haar op en het was duidelijk dat het nooit iets zou worden. Maar, hij bleef wel in haar hoofd rondzingen. Ik ried haar aan om – als dat gebeurde – de aandacht te verplaatsen naar de lichamelijke sensaties en emoties die op dat moment speelden. Dat heeft ze gedaan, en het hielp, zo rapporteerde ze later, wonderwel.

Zich herhalende, emotioneel geladen gedachten zijn vaak afleidingen voor wat er werkelijk op emotioneel niveau speelt. In het geval van mijn vriendin waren dit allerlei traumatische indrukken die in haar huidige relaties tot uiting kwamen. (*)

Uit trauma onderzoek blijkt dat ik het heel precies getroffen had, want trauma verwerken kan gebeuren als je in het hier en nu kunt ervaren wat zich toen in je lichaam heeft opgeslagen. Dat is iets anders dan een flashback, want daarbij wordt het hier en nu juist helemaal uit het oog verloren. Het resultaat is dat emoties van toen op een gezonde manier geïntegreerd kunnen worden, in plaats van dat ze als gestold vet in het riool blijven steken. Als het oplost, kan de energie weer gaan stromen. Overigens is het heel belangrijk om dit proces voorzichtig in te gaan en vaak is de begeleiding van een professionele therapeut helpend.

Holzel et al (2011) vatten de effecten van mindfulness als volgt samen:

• Regulatie van aandacht, bijvoorbeeld leren uit negatieve gedachten te springen en de aandacht naar de ademhaling te verplaatsen. Hierbij hoort het ontwikkelen van mentale flexibiliteit.
• Lichaamsbewustzijn
• Emotionele regulatie
• Verandering van perspectief op het zelf (#)

Interessant is ook de ontdekking van het ‘default mode network’. Als je dagdroomt, of je gedachten tijdens de afwas laat gaan, is het default mode network actief. Vanuit meditatie gezien is het de bron van afleiding. Flexibel om leren gaan met wat er in dat default mode network op komt, is een essentieel aspect van meditatie. Dat begint bij het ontwikkelen van de helderheid om door te hebben dat je dagdroomt. Overigens er niets mis mee om je gedachten te laten gaan, maar het is handig om er uit te kunnen springen als je in negatieve of onvruchtbare gedachtepatronen terecht komt.

Literatuur

Wie meer wil weten raad ik de volgende boeken aan:

The Mindful Way Workbook, An 8-Week Program to Free Yourself from Depression and Emotional Distress, vertaald als Mindfulness oefenboek, Bevrijd jezelf in 8 weken van emotionele problemen en chronische ongelukkigheid.

Dit boek volgt trouw het achtweekse MBCT programma – verrijkt met ervaringen van deelnemers zodat je de groep zo min mogelijk mist. Zoals je van een werkboek verwacht staat het vol met uitnodigingen om voor jezelf op te schrijven hoe je oefent, wat je denkt en ervaart. Gericht op mensen met depressie.

De bijbehorende meditaties worden in de Engelse versie mee geleverd op een CD. In de Nederlandse versie kun je ze online downloaden.

The Body Keeps the Score, Bessel A. Van Der Kolk

Een boek over trauma dat op moment van schrijven nog niet in het Nederlands vertaald is. Voor mij is het heel helpend: eindelijk een manier van over het brein en emoties nadenken die begrijpelijk is, geworteld is in moderne neurologische inzichten en ook nog handvaten geeft voor de omgang met trauma. En ja, het helpt ook om trauma te begrijpen: van jeugdtrauma tot PTSD.

Your Body Knows the Answer, Using Your Felt Sense to Solve Problems, Effect Change, and Liberate Creativity. A Manual for Mindful Focusing, David I. Rome

Zoals ik hierboven al schreef ben ik via mijn moeder met focussen in contact gekomen. Dit boek legt focussen op een toegankelijke manier uit, inclusief oefeningen. Daarnaast is er aandacht voor overeenkomsten en verschillen tussen mindfulness en focussen.

Ik heb een digitaal recensie exemplaar van dit boek gelezen.

Voetnoten

(%) Overigens kan die heel goed komen doordat ik te weinig belezen ben: ik ben geen psycholoog en heb geen rechtstreekse ervaring met MBCT of Cognitieve Gedragstherapie. Aan de andere kant: mijn docenten op de mindfulness opleiding komen uit deze hoek.

(*) Deze instructie kwam uit mijn ervaring met focussen, maar hij staat ook op pagina 156 in het ‘The Mindful Way Workbook‘ van Teasdale, Williams en Segal, de ontwikkelaars van het MBCT programma.

(#) http://www.emory.edu/ECCS/education/Holzel.pdf (online gevonden op 2 oktober 2015)

Andere bronnen

• Lezing van Marieke van der Vugt, ‘assistant professor in the cognitive modeling group at the University of Groningen’, bij het afscheid van Henk Barendrecht, 1 oktober 2015. Een van haar specialisaties is ‘Modeling the effects of meditation on cognition’.
• Basis opleiding tot mindfulness trainer aan het CVM te Amsterdam met Mila de Koning en Rob Brandsma.

Mindfulness= Gezonde Aandacht

Bij het oefenen van mindfulness kom je steeds weer terug bij gezonde aandacht voor jezelf. Je begint met lichaamsbewustzijn: wat voel ik in mijn tenen, mijn schouders enzovoorts. Vervolgens komen ook gedachten en gevoelens aan bod.

Je leert met vriendelijke aandacht naar jezelf te kijken.

Je mag er helemaal zijn.

MBSR= Mindfulness Based Stress Reduction

Het MBSR programma is ontworpen door Jon Kabat-Zinn. Het is bewezen effectief in stress reductie en omgang met pijn. Daarnaast traint het concentratie en helpt het met zelf-inzicht.

Het MBSR programma is een gebalanceerd programma met onder andere de volgende onderdelen:

• Body-scan
• Zitmeditatie
• Mindfulness yoga
• Psycho-educatie

Bodyscan= Een oefening in je hele lichaam in je aandacht nemen

Mindfulness Yoga= (hatha) yoga in aandacht

Het gaat bij mindfulness yoga niet om gymnastiek.

Een flexibeler en krachtiger lichaam is een bij-effect van de oefeningen, maar het doel is hier: bewust bij je lichaam blijven, ook als het in beweging is. Je leert je fysieke grenzen te respecteren, in plaats van er overheen te gaan.

Psycho-educatie= Leren hoe lichaam, emoties en gedachten op elkaar inwerken

Zitmeditatie= Zitten en je aandacht ergens op richten

Zitmeditatie begint in de MBSR traditie met aandacht voor je ademhaling. Vervolgens wordt dit uitgebreid naar gedachten, emoties en (als laatste) alles wat op komt.

Mindfulness is zo populair aan het worden, dat er tegenbewegingen aan het ontstaan zijn. Dit is logisch: elke hype roept tegengas op. In Boeddhistische kring wil zo nog weleens geroepen worden dat mindfulness slechts een trucje is.

In antwoord daarop: wat is een trucje?

Truc: slimme, handige manier om iets te doen[i]

In mijn beleving is dat geen goede beschrijving van mindfulness. Een trucje impliceert dat je het snel leert en slim doet. Niet dat er iets mis is met snel en slim, maar mindfulness gaat nu juist over vertragen. Dat is ongeveer het eerste wat ik op de opleiding leerde[ii].

Net als elk ambacht staat of valt mindfulness bij de kwaliteit van zowel leraar als leerling. Weliswaar wordt de leerling na acht weken in staat geacht zichzelf verder te ontwikkelen, maar dat zijn dan wel acht intensieve weken waarin dagelijks geoefend wordt.

Nu is ambacht natuurlijk net zomin een logisch woord in dit geval als ‘trucje’ – het gaat bij Mindfulness, zoals bij elke meditatie beoefening, om het transformeren van je leven. Bij Mindfulness wordt vooral geoefend in keuzeloos gewaarzijn [iii].

Je zou mindfulness ook kunnen zien als een instrument. Net als een mes kun je het op allerlei manieren inzetten. In het bedrijfsleven wordt het ingezet om mensen te helpen zich beter te concentreren en met als doel een lager ziekteverzuim. In de gezondheidszorg helpt het mensen om met ongeneselijke ziekte en pijn om te gaan. In de psychiatrie wordt het toegepast bij zich herhalende depressie.

In het algemeen: het helpt mensen om met (levens-)stress om te gaan.

Hoe werkt dat dan?

Op basis van mijn ervaring zie ik de volgende factoren:

• Vertragen
• Balans tussen hoofd, hart en lichaam
• Concentratie: Emoties en gedachten leren sturen

Vertragen

Zoals gezegd is het eerste wat ik in de opleiding leerde het belang van vertragen. We leven in een hele snelle maatschappij. Wie een partner heeft, kinderen en een baan, heeft heel veel aan het hoofd. Daarbij komen televisie, facebook en internet –in die mix is het heel makkelijk om jezelf volkomen over het hoofd te zien.

Vertragen betekent heel eenvoudig dat je al die indrukken een tijdje laat voor wat ze zijn en eens kijkt hoe het er met jezelf voor staat: gedachten, emoties en lichaam.

We zijn niet gemaakt om voortdurend te rennen.

Balans tussen hoofd, hart en lichaam

Dat brengt me vanzelf bij mijn tweede punt: balans tussen hoofd, hart en lichaam. Wie het moderne onderwijs overleeft heeft en in een kantoorbaan terecht is gekomen, heeft geleerd te denken. We hebben geleerd om rationeel te zijn, efficient en passend in andermans structuren.

Wie dat allemaal goed kan, kan ver komen in onze maatschappij, maar dat heeft wel een prijs. Al dat denken kan helemaal losgezongen worden van wat er emotioneel en fysiek speelt. De manager die een hart aanval krijgt omdat hij te lang de signalen van zijn lichaam genegeerd heeft, is een klassiek voorbeeld. Het verhaal van de lerares die overspannen raakt omdat ze zichzelf voortdurend voorbij rent is ook niet onbekend.

Als je eenmaal hebt leren vertragen (bekend als ‘in het nu leven’), kun je je aandacht gaan richten op de verschillende dimensies die in het hier en nu spelen: gedachten, emoties en lichaamssensaties – welkom en onwelkom.

Concentratie

Hoe doe je dat? Om bij jezelf te kunnen blijven heb je een bepaalde mate van concentratie nodig. Concentratie-oefening zit in elke vorm van meditatie en dus ook in mindfulness. Op school hebben we allemaal tot op zekere hoogte concentratie geleerd, maar sociale media helpen ons hier in rap tempo vanaf.

Een bij-effect is dat concentratie-training ook helpt om gedachten te negeren of in de kiem te smoren. Voor je emotionele gezondheid is het van belang dat je wel weet wat er speelt en evalueert of er belangrijke signalen bij zijn.

Met andere woorden: je kunt met je gedachten en emoties gaan dansen. Sommige gedachten zijn irrationeel en kunnen vriendelijk opzij geschoven worden: daar hebben we die weer. Andere gedachten zijn de wortel van dieper inzicht – die kun je tijdelijk opzij schuiven als ze niet uitkomen, maar neem op een gegeven moment wel de tijd te ze te onderzoeken.

De echte schat zit vaak verborgen in ons lichaam en emoties. Daar met vriendelijke aandacht naar te kijken, en te verwelkomen wat je normaal weg duwt, kan tot onverwachte kleine wondertjes leiden. Dit is het echte werk: negatieve of onhandige patronen kunnen doorbroken worden en er kan ruimte ontstaan om heel anders te relateren met jezelf en de mensen om je heen. Dat vraagt geduld, vriendelijke aandacht en tijd.

Dat is mindfulness. En dat is niet slechts een trucje.

Mindfulness, in de traditie van Jon Kabat-Zin, is een seculiere meditatie-traditie waarbij concentratie op de ademhaling gecombineerd wordt met andere oefeningen zoals de body-scan, mindful yoga, mindful eten, een dagboek bijhouden over emotionele gebeurtenissen (positief en negatief) enzovoorts. Het is seculier in de zin dat er geen enkele vorm van religie of zingeving wordt opgedrongen of zelfs aangeboden.

MBSR en Mindfulness: een training

Bij een MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) hoort ook een stuk psycho-educatie. Hier wordt basale kennis over emoties en de omgang met gedachten gedeeld.

MBSR is een training, een structureel opgezet achtweeks programma waar meditatie een belangrijke rol in speelt. Voor mensen met een Boeddhistische achtergrond kan het een goede manier zijn om een dagelijkse meditatie-praktijk op te starten en mindfulness in het dagelijks leven te integreren. De trainer biedt meer begeleiding dan je in een Boeddhistische sangha krijgt en de deelnemer spreekt van tevoren met zichzelf af dat er minstens een uur per dag geïnvesteerd wordt. Die combinatie maakt MBSR zo krachtig.

Hoewel MBSR op het Boeddhisme geïnspireerd is, is het zelf geen Boeddhisme. Er zitten ook invloeden in uit de moderne Westerse psychologie. MBSR is bewezen effectief in het helpen omgaan met stress en de meeste mensen worden (op den duur) gelukkiger door deze beoefening. Het gaat bij Mindfulness in de eerste plaats om een manier van leven waarbij je leert je gedachten en emoties onder ogen te zien en er daardoor gezonder mee om te leren gaan. Dat is confronterend, maar voor de meeste mensen heel gezond.

Meditatie

Meditatie is een breder woord: het wordt gebruikt voor zowel analytische meditatie (het nadenken over een inspirerend gedicht bijvoorbeeld) als concentratie-meditatie en allerlei oefeningen die met beide iets gemeen hebben. Meditatie oefeningen bestaan niet alleen in het Boeddhisme, maar ook in Christendom, Jodendom, Islam en Hindoeïsme. Ik heb zelf de mystieke meditatie oefeningen uit het Oosterse Christendom altijd erg inspirerend gevonden, bijvoorbeeld. Descartes’ ‘Meditation’ is een filosofisch werk.

Boeddhisme

Het Boeddhisme is in Nederland vertegenwoordigd in allerlei stromingen. De grootste zijn: Zen, Thich Nhat Hanh, Tibetaans Boeddhisme en Vipassana. Zen is een uit Japan afkomstige vorm waarin Boeddhisme met Taoisme vermengd is geraakt. Thich Nhat Hanh onderwijst in Frankrijk zijn eigen verzie van Vietnamees Boeddhisme. Het Tibetaans Boeddhisme wordt onderwezen in het Maitreya Instituut (Gelugpa), bij Rigpa (Sogyal Rinpoche), als Dzog Chen en in allerlei kleinere centra. Vipassana is een afgeslankte versie van het Theravada Boeddhisme.

Al deze stromingen hebben hun eigen meditatietraditie. Elk zal ook het woord ‘meditatie’ anders definiëren. Jammer genoeg is het Boeddhisme in Nederland ingeburgerd op een nogal verzuilde manier. Dat betekent dat de meeste Boeddhisten alleen van hun eigen stroming kennen. Zelfs Boeddhistische leraren onderwijzen en schrijven vaak alsof hun versie van het Boeddhisme maatgevend is voor al het Boeddhisme. Dit probleem wordt ook weerspiegeld in bladen die zichzelf presenteren alsof ze boven die verschillen staan.

Wat al deze Boeddhistische stromingen gemeen hebben is echter dat ze Boeddhistisch zijn. Dat wil zeggen dat ze buigen op een 2500 jaar oude traditie en overlevering met bij behorende Boeddhistische psychologie, verhalen en mythen, gebruiken en geloofsinhouden. Veel Boeddhisten geloven bijvoorbeeld, zoals de Boeddha dat ook onderwees, in wedergeboorte en karma. Boeddhisten nemen dagelijks of regelmatig toevlucht in de Drie Juwelen. Mahayana Boeddhisten (Zen, Tibetaans Boeddhisme, Thich Nhat Hanh) oefenen daarnaast in universeel mededogen ook wel Bodhicitta (de verlichtingsgeest) genoemd.

Het Boeddhisme kenmerkt zich vervolgens door de filosofie van zelfloosheid (anatta, anatma). De moderne neurologie bevestigt dit: het gevoel van ‘ik’, dat er ergens in mij een centrale figuur is die de baas is over de rest, is een illusie. Sommige seculiere mindfulness docenten benadrukken dit aspect ook, hoewel het realiseren hiervan voor de meeste mensen niet bepaald vanzelf gaat en het als meditatie onderwerp geen plek heeft in de MBSR cursus.

Conclusie: Mindfulness en MBSR vs Spiritualiteit

De gemiddelde mindfulness docent zal haar leerlingen hier niet mee lastig vallen tijdens een MBSR cursus, zelfs al is ze zelf Boeddhist. Zoals gezegd: Mindfulness is seculier, in de zin dat het niet gaat over geloof, maar over ervaren en zelfkennis. Hoogstens wordt een enkele keer een uit het Boeddhisme afkomstig beeld of kort verhaal geïntroduceerd om duidelijk te maken wat er wordt bedoeld.

MBSR is dus niet zweverig. Het is een combinatie van westerse psychologie en oosterse technieken, gegoten in een modern jasje: een training waarbij een flinke persoonlijke investering gevraagd wordt.