Is mindfulness slechts een trucje?

Mindfulness is zo populair aan het worden, dat er tegenbewegingen aan het ontstaan zijn. Dit is logisch: elke hype roept tegengas op. In Boeddhistische kring wil zo nog weleens geroepen worden dat mindfulness slechts een trucje is.

In antwoord daarop: wat is een trucje?

Truc: slimme, handige manier om iets te doen[i]

In mijn beleving is dat geen goede beschrijving van mindfulness. Een trucje impliceert dat je het snel leert en slim doet. Niet dat er iets mis is met snel en slim, maar mindfulness gaat nu juist over vertragen. Dat is ongeveer het eerste wat ik op de opleiding leerde[ii].

Net als elk ambacht staat of valt mindfulness bij de kwaliteit van zowel leraar als leerling. Weliswaar wordt de leerling na acht weken in staat geacht zichzelf verder te ontwikkelen, maar dat zijn dan wel acht intensieve weken waarin dagelijks geoefend wordt.

Nu is ambacht natuurlijk net zomin een logisch woord in dit geval als ‘trucje’ – het gaat bij Mindfulness, zoals bij elke meditatie beoefening, om het transformeren van je leven. Bij Mindfulness wordt vooral geoefend in keuzeloos gewaarzijn [iii].

Je zou mindfulness ook kunnen zien als een instrument. Net als een mes kun je het op allerlei manieren inzetten. In het bedrijfsleven wordt het ingezet om mensen te helpen zich beter te concentreren en met als doel een lager ziekteverzuim. In de gezondheidszorg helpt het mensen om met ongeneselijke ziekte en pijn om te gaan. In de psychiatrie wordt het toegepast bij zich herhalende depressie.

In het algemeen: het helpt mensen om met (levens-)stress om te gaan.

Hoe werkt dat dan?

Op basis van mijn ervaring zie ik de volgende factoren:

• Vertragen
• Balans tussen hoofd, hart en lichaam
• Concentratie: Emoties en gedachten leren sturen

Vertragen

Zoals gezegd is het eerste wat ik in de opleiding leerde het belang van vertragen. We leven in een hele snelle maatschappij. Wie een partner heeft, kinderen en een baan, heeft heel veel aan het hoofd. Daarbij komen televisie, facebook en internet –in die mix is het heel makkelijk om jezelf volkomen over het hoofd te zien.

Vertragen betekent heel eenvoudig dat je al die indrukken een tijdje laat voor wat ze zijn en eens kijkt hoe het er met jezelf voor staat: gedachten, emoties en lichaam.

We zijn niet gemaakt om voortdurend te rennen.

Balans tussen hoofd, hart en lichaam

Dat brengt me vanzelf bij mijn tweede punt: balans tussen hoofd, hart en lichaam. Wie het moderne onderwijs overleeft heeft en in een kantoorbaan terecht is gekomen, heeft geleerd te denken. We hebben geleerd om rationeel te zijn, efficient en passend in andermans structuren.

Wie dat allemaal goed kan, kan ver komen in onze maatschappij, maar dat heeft wel een prijs. Al dat denken kan helemaal losgezongen worden van wat er emotioneel en fysiek speelt. De manager die een hart aanval krijgt omdat hij te lang de signalen van zijn lichaam genegeerd heeft, is een klassiek voorbeeld. Het verhaal van de lerares die overspannen raakt omdat ze zichzelf voortdurend voorbij rent is ook niet onbekend.

Als je eenmaal hebt leren vertragen (bekend als ‘in het nu leven’), kun je je aandacht gaan richten op de verschillende dimensies die in het hier en nu spelen: gedachten, emoties en lichaamssensaties – welkom en onwelkom.

Concentratie

Hoe doe je dat? Om bij jezelf te kunnen blijven heb je een bepaalde mate van concentratie nodig. Concentratie-oefening zit in elke vorm van meditatie en dus ook in mindfulness. Op school hebben we allemaal tot op zekere hoogte concentratie geleerd, maar sociale media helpen ons hier in rap tempo vanaf.

Een bij-effect is dat concentratie-training ook helpt om gedachten te negeren of in de kiem te smoren. Voor je emotionele gezondheid is het van belang dat je wel weet wat er speelt en evalueert of er belangrijke signalen bij zijn.

Met andere woorden: je kunt met je gedachten en emoties gaan dansen. Sommige gedachten zijn irrationeel en kunnen vriendelijk opzij geschoven worden: daar hebben we die weer. Andere gedachten zijn de wortel van dieper inzicht – die kun je tijdelijk opzij schuiven als ze niet uitkomen, maar neem op een gegeven moment wel de tijd te ze te onderzoeken.

De echte schat zit vaak verborgen in ons lichaam en emoties. Daar met vriendelijke aandacht naar te kijken, en te verwelkomen wat je normaal weg duwt, kan tot onverwachte kleine wondertjes leiden. Dit is het echte werk: negatieve of onhandige patronen kunnen doorbroken worden en er kan ruimte ontstaan om heel anders te relateren met jezelf en de mensen om je heen. Dat vraagt geduld, vriendelijke aandacht en tijd.

Dat is mindfulness. En dat is niet slechts een trucje.